Fin de siecle w Krakowie

2007-02-23 – 2007-05-27

Muzeum Narodowe w Krakowie i Muzeum Okręgowe w Suwałkach zaprasza na wystawę Fin de siecle w Krakowie, która prezentuje plakaty i rzemiosło artystyczne oraz tkaniny z lat 1890-1914. Trzonem wystawy jest jedyna w Polsce kolekcja polskiego plakatu secesyjnego, po raz pierwszy pokazana w tak obszernym wyborze. Wszystkie eksponaty są własnością Muzeum Narodowego w Krakowie. Jest to doskonała okazja, aby zaprezentować widzom liczne skarby z muzealnych magazynów.
Wystawa podzielona jest na cztery działy. Jedna część została przeznaczona na prezentację życia wieczorowego, tu znajdują się eksponaty związane z teatrem, kabaretem, kinem i życiem nocnym. W drugiej prezentowane jest życie kulturalne i społeczne krakowian: prasa, odczyty, uroczystości patriotyczne, uzdrowiska i sport. W kolejnej umieszczono prace związane z życiem artystycznym miasta, a więc z rozmaitymi wystawami i towarzystwami grupującymi artystów. Ostatnia część wystawy to plakaty komercyjne oraz kalendarze.
W tytule wystawy wymieniona jest tylko nazwa Krakowa, jednak pokazane zostały dzieła grafiki i rzemiosła artystycznego także ze Lwowa, Przemyśla, Sanoka i wielu innych miejscowości Galicji, bowiem więzi artystyczne, handlowe, rodzinne i polityczne mocno zespoliły ten region. Związki te czytelne są do dzisiaj nie tylko w wielu biografiach , ale także w stylistyce wnętrz i ich wyposażenia, w wyglądzie ulic, w charakterze teatrów, dworców i innych budynków publicznych oraz przede wszystkim w specyficznej atmosferze „galicyjskości”.
Okres Młodej Polski to złote lata w historii Krakowa. Tworzyli tu najwybitniejsi artyści, powstały najciekawsze inicjatywy, działało różnorodne i bardzo bogate środowisko artystyczne związane z Akademią Sztuk Pięknych. W tym prowincjonalnym mieście Galicji odbywały nieustannie wystawy, działały dwa teatry, rozrywkę oferowały kabarety, w tym słynny Zielony Balonik w Jamie Michalikowej, wychodziło sześć czasopism poświęconych sztuce, organizowano bale artystyczne i charytatywne, otwarto pierwsze kino. Właśnie wtedy plakat zaistniał w świadomości społecznej, nie tylko jako afisz poprzestający na tekście ozdobionym winietą lub przerywnikiem, ale jako artystyczny środek wyrazu.
Historia polskiego plakatu rozpoczęła się w Krakowie. W 1898 roku odbyła się tutaj pierwsza Międzynarodowa Wystawa Plakatów, zorganizowana w Muzeum Narodowym przez Jana Wdowiszewskiego naówczas dyrektora Miejskiego Muzeum Techniczno-Przemysłowego. Stworzył on własną kolekcję plakatu europejskiego, studiował literaturę przedmiotu, doceniał wagę ekonomicznego uzasadnienia nowoczesnej reklamy wizualnej. Wystawie towarzyszył katalog dwustu pięćdziesięciu prac, wśród których były dzieła Henry de Toulouse-Lautrec’a, Alfonsa Marii Muchy, Thomasa Heinego i wielu innych. Wdowiszewski zbierał również plakaty polskie. Najwcześniejszy polski plakat artystyczny – „Powszechna wystawa sztuki we Lwowie”, nosi cechy ekspresyjnego linearyzmu Art Nouveau i pochodzi z 1894 roku. Jego autorem był Feliks Wygrzywalski. Jednak pierwszym dziełem w pełni nowatorskim jest plakat Stanisława Wyspiańskiego „Wnętrze”, z 1899 roku, informujący o spektaklu sztuki Maurycego Maeterlincka i odczycie na ten temat Stanisława Przybyszewskiego. Plakat ten przełamuje dziewiętnastowieczne nawyki ilustracyjności i narracyjności oraz tradycyjnego układu typograficznego. Wprowadza swobodę układu oraz komunikację poprzez symbol.
W tym czasie projektowaniem plakatów zajęli się najwybitniejsi: Weiss, Axentowicz, Czajkowski. Plakaty informujące o życiu kulturalnym, artystycznym i społecznym stanowią 75% prezentowanej kolekcji. Pozostałe to pełne staromodnego wdzięku, dowcipne plakaty komercyjne reklamujące rozmaite wyroby i sklepy oferujące kapelusze, stroje, wyposażenie mieszkań, wytworne automobile, tutki do papierosów oraz piwo.
Niezwykle interesująco prezentuje się grupa plakatów związanych z uzdrowiskami i kurortami w Niemirowie, Krynicy, Zakopanem, Iwoniczu i podkrakowskich Swoszowicach.
Moda na wyjazd „na letnisko” wiązała się z rosnącą popularnością sztuki ludowej, zwłaszcza podhalańskich górali oraz karpackich Hucułów, apogeum swoje znajdując w zjawisku stylu zakopiańskiego. Przykładem tego nurtu są meble z sanatorium na Chramcówkach w Zakopanem, suknia w stylu zakopiańskim i kilimy inspirowane folklorem.
Wśród tkanin pokazane zostały nie tylko wizytowe i domowe suknie wieczorowe narzutki i pelerynki, ale także rzadko eksponowana bielizna damska z tamtego okresu, jak rozmaite gorsety, staniki, pantalony, halki, koszule, kaftaniki oraz drobne akcesoria stroju. W mniejszym stopniu prezentowane są stroje męskie. Kilimy, makaty, zasłony i lambrekiny pomagają stworzyć wizję wnętrz z tego okresu. Odkryciem są pokazane hafty. Stroje uzupełnione są przez cenne drobiazgi: lornetki teatralne, lorgnon’y i binokle, biżuterię (broszki, wisiorki, łańcuszki), komplety toaletowe, zastawy stołowe, a także sporą ilość akcesoriów gabinetowych: kałamarze, ramki na fotografie, oprawy książek, przybory biurowe, lampy, papierośnice i cygarniczki, nożyki do obcinania cygar, ozdobne pudełka na zapałki, fajeczki i wiele innych. Jest także męska biżuteria i laski.
Prezentowane w niewielkiej ilości secesyjne meble z krakowskich mieszkań, cenione są do dziś za wytworną i ozdobną formę. Uroda secesyjnego szkła, ceramiki, wyrobów złotniczych jest podziwiana nieustannie od lat sześćdziesiątych XX wieku. Wiele przedmiotów zostało projektowanych przez znanych artystów, jak np. Kazimierz Brzozowski czy Wojciech Jastrzębowski, skupionych w stowarzyszeniach Polska Sztuka Stosowana i Warsztaty Krakowskie. Prezentowane są w towarzystwie plakatów anonsujących kolejne wystawy tych ugrupowań.
Swój debiut wystawowy mają także domowe kalendarze, projektowane przez takich artystów jak Karol Frycz czy Witold Wojtkiewicz. Uzupełnieniem jest wybór druków ulotnych związanych z kabaretem Zielony Balonik, grafiki z „Teki Melpomeny” związane tematycznie z teatrem krakowskim, karykatury znanych osobistości Krakowa, obraz Paon, płótno wiszące w latach 1896-1901 w krakowskiej kawiarni Ferdynanda Turlińskiego, na którym to na zaproszenie właściciela artyści umieszczali swoje rysunki i notatki, a także przykłady doskonałej rzeźby tego okresu takich artystów jak Konstanty Laszczka i Ludwik Puget.

Celem wystawy jest nie tylko ukazanie urody, elegancji i dekoracyjności dzieł z epoki Fin de siecle’u, ale przede wszystkim danie świadectwa jakości życia kulturalnego, artystycznego i materialnego mieszkańców Krakowa.

Magdalena Czubińska

Top