„Gdy duszom zabrakło drzew…”

DSC_8144Jaćwingowie byli znani w starożytnej Grecji, nazwa tych plemion była wspomniana znacznie wcześniej niż nazwa Litwy (983 r. Kronika Nestora). Na podstawie badań archeologicznych i lingwistycznych stwierdzono, że Jaćwingowie zamieszkiwali teren pomiędzy rzeką Niemen na wschodzie, rzeką Szeszupa na północy, Wielkimi Jeziorami Mazurskimi na zachodzie oraz Narwią na południu.
Lud ten tworzyły co najmniej cztery plemiona, dwa z nich żyły na terenie Litwy: bardziej na północ – Sudawowie, a na wschodzie – Dainawowie. Dawne ziemie Jaćwingów obejmowały, oprócz dzisiejszego województwa Podlaskiego, fragment zachodniej Białorusi.
Dziś po Jaćwingach zostały nam tylko grodziska, kurhany i pozostałości dawnych osad. Zostały, również, nieliczne nazwy (miasta, zbiorniki wodne, itp.), które są nadal używane. Inne obiekty na terenie południowej Litwy noszące nazwy pochodzenia jaćwieckiego: Teizuva (łąka nieopodal miasteczka Simnas). Gaiziakalnis (wzgórze nieopodal Simnas). Rūdingė (łąka nieopodal miasteczka Butrimonys). Skirziabalė (bajorko nieopodal miastecka Leipalingis) Zervynos (bajorko nieopodal miasteczka Šventežeris.) Zelva (las w Kapčiamiestis).
Na terenie południowej Litwy zachowały się także inne, z plemionami Jaćwingów związane, relikty językowe. Tutaj są popularne, rzadkie litewskie nazwiska z przyrostkiem -ynas np. Aleksynas, Kasiulynas, Radziukynas, Saulynė, Savukynas, Vitukynas itp. Jaćwieskie pochodzenie mają również nazwiska Stabingis („Stabs” w językach pruskim i jaćwieskim – „kamień“) i Bleizgys („błyszczący“). Na Litwie pojawiły się imiona Jotvingis (Jaćwing) oraz Jotvingė (żeńska forma imienia Jaćwing).
Niektórzy badacze sugerują, że istnieje powiązanie między gwarą dzukijską i językiem jaćwieskim, ale dane te nie są wiarygodne. Wpływ języka jaćwieskiego na dzukijską gwarę mógł być taki, że Jaćwingowie zamiast spółgłosek „š“, „ž“ mieli „s“ i „z“, używane również przez Dzuków, a miękkie spółgłoski „t“ i „d“ mogły być przekształcane w „c“, „dz“. Jednakże, jest to tylko założenie teoretyczne.
Inna cecha języka Jaćwingów – zamiana par spółgłosek „s“, „z“, i „š“, „ž“ – jest spotykana w gwarach Ašãšninkų i Kabẽlių, które zaliczane są do dialektu auksztckiego. Obecnie rzadko używa się tego dialektu, zna go kilka starszych osób. Różni się on, między innymi, wymową słów np. zmogùs „žmogus“, asarùkas „ešeriukas“, zodis „žodis“, silas „šilas“ itp.

Ślady obecności Jaćwingów możemy znaleźć w herbie jednego z pięciu regionów etniczno-kulturowych Litwy – Dzukiji. Herb stanowi tarczę herbową o niebieskim polu, gdzie znajduje się rycerz w srebrnej zbroi, trzymający w swej prawej ręce złotą halabardę na srebrnym drzewcu, a lewą dłoń ma opartą o srebrną tarczę ze złotą wstęgą na górze i dole. Po bokach tarczy – srebrne rysie ze złotymi szponami i językami. W dolnej części herbu – srebrna belka i wstęga z napisem „Ex bellicosissima populus laboriosus gente”. Napis charakteryzuje mieszkańców tej krainy i pośrednio odnosi się do najstarszej historii regionu. W źródłach historycznych XIII wieku jako „gens bellicosissima“ byli określani Jaćwingowie. „Populus laboriosus“ charakteryzuje mieszkańców tej ziemi, którzy dali sobie radę tylko dzięki swojej pracowitości.

Wystawę zrealizowano w ramach projektu nr LT-PL/116, finansowanego w ramach Funduszu Rozwoju Regionalnego Unii Europejskiej Litwa-Polska 2007-2013 Sąsiedzi w Działaniu zatytułowanego Poznawanie zwyczajów i życia codziennego na dawnych ziemiach jaćwieskich poprzez analizę źródeł i pozostałości kultury ludu Jaćwingów i prezentację wystaw archeologicznych. Partnerem wiodącym projektu jest Muzeum Krajoznawcze w Olicie, partnerem ze strony polskiej Muzeum Okręgowe w Suwałkach.

Top